Monday, September 21, 2009

PENGLAM’ TANGTHU SAULOU

PENGLAM’ TANGTHU

Penglam, pen sak lamte in “Sura” na ci uh a, tangthu minthang khat a na hi vang lak hi. Hmar gam lam pan khang lianin a lutang kiphumna zong om lai ci-in ki gen hi. Hmargam mah, Phulpi (Phurpui) kici khua gei-ah a suangphuh om kici hi.

Penglam pen milun lua khat a hihmanin a tangthu Zosuante’ lakah a minthang khat ahi hi. Ahaina vanglakah lah hai mahmah; apilna vanglakah lah pil mahmahin kuama phak zawh hilo hi. Tua mah zong a minthangpih khat a na hi zel hi. Azi neih tung lai tangthu khawng ih zak ciangin nuihzak huai mahmah hi. A hi zongin hih sungah mi taangpi theih sau lo khat gelh dih ni:.

1. SAHANG TUAHNA THU. Nikhat Penglam lokuan dingin gamlak a apaina-ah sahang lianpi khat lampi-ah a tuak hi. Tua sahan lampi khakin na ding bembam a, sahang in Penglam pet nuamin ngit damdam hi. Pet nuam lua kisa a nget damdam leh Penglam in lau deklo-in a et gemgam kawmin “Kua uital vaklah na hia” cih sanin a paang a bet sak sawm leh sahang in Penglam laudek suailo a om amuh tak ciangin lau-in lampi pan gam sungah zuanin a tai hiau hi.

Penglam inn hong tung limin a sahang tuah thu a zi’ kiangah a agen pah leh a zi in, “Maizen mah mah sahang in hon neek loh na kampha ve le. Kua uital sa na hi hiam sahang lauhuai pen tuak kha na hi. Tuban siah a gial peuh nalau ding ahi hi” cihsan hi.

Nikhat Penglam lokuan hong tun phetin a innkaa taangzom vua a zi’ nik gial bembam ki pho hong mu a “E! Hi lai-ah gialpha lua hilo maw. A gial peuh na kihtak ding hi ka zi in hong ci ahih teh” ci-in ngaihsun a, lau lua kisa-in mauciang tawn khat la-in a dawt gawp hi. A zi in “Tua ka nik sawpsiang bang nuam mawh a tua ci dawt keek gawp na hia” ci a atai leh aman “A gial peuhpeuh lau ding ci hilo na maw” cihsan hi.

2. TAWVANG OPERATION THU. Khatvei Penglam a khualzin na lamah Tawbing khua khat va tung kha hi. Penglam in tua khua mite a taw uh bing vek cih a theih ciang- in tawvang hoih hilh cianna va neihpih dep hi leh kilawm hi.

Tua ciangin khua mite in zong tawvang hong deih uh a, Penglam in Tawvang zong taw vang bawl dingin hong kithawi hi. A masa-in khua sung a siktuul lian penpen hong la un ci phot zawzenin, tua siktul mei-ah khulin a san sak hi.Tua a siktul sa tawh mipite’ taw hong ban vuh sak tazen hi.

A vuh khit sate nasa kisa pau zong pau zolo-in a kize ngeingei bek uh a, Penglam in, “Tawvang ding kisa-in ki ze ta ngei ngei uh” cihsan zaw lai hi.

3. TUILI SUNG TUAHNA THU. Khatvei mah a khualzinna lamah tuipi gei a khua khat va tungkha-in tua khuate tui sung lut kidem dingin a va too hi. Penglam hong muh ciangun tua khuate tuisiam ngen ahih uh tawh kidem dingin khua sung ngalhat teng hong kithawi uhi.

Penglam in taubel khat ciat hong keng un ci a, tua taubel pen a kawng vuah a gaksak ciat hi. Aman zong taubel khat ama kawngah gaak a, ama a bel a taw vut vang se hi. Tui sung lut dingin hong tuah uh ciangin khua mipite a tumsuk pah vengveng uh a, hong kawdawk nawnlo-in a tummang vek uhi. Penglam a bel a beltaw ki vutvang ahih manin amah guak hong kilam khia hi. Gualzo kisa khawlam manawhin hong ciah ciangin nupi hon hong tuak hi.

Nupite in, “Ka pasalte uh koimun hong tung ta ding uh hiam?” ci a a dot uleh Penglam in, “Uihthiling mual khawng hong tungta uh in teh,” cih san phiuphiau hi. Tua a cihna bel tuitaw lamah uih lutlut ta in teh a cih nopna ahi hi.

4. MEIMATUM KHEI THU: Khatvei leuleu a zi in, “Penglam aw inn na ngak inla i nau na don in, kei lo va kuan ning,” ci-in lo akuan san hi. Sun lam hong ciangin nausen gilkialin hong kap a, a khemdan ding a thei kei hi; a lu khawng hong zawtzawt leh alusiip hong zawt kha-in “E Maizen ka nau gilkial ka sak leh meima tum nai tawm nei a phulit-lit ave le,” ci- in tua a lusiip phimin a kheisak tazen hi. Thuk khei sim ahi diam akhuak bang hong lawtin ki khei hak khalua a ve leh anai na tam lua man,” ci sim zezen hi.

A nau si-in hong dai vingveng a,aman a nai ka salkhiak sak leh dam a ihmut lim mahmah ta a ve maw, ci zaw lai hi. A zi hong tun ciangin inau bang ci ahia cing si e,” ci a a dot leh Penglam in “Meima tum vei a ka na saal sak leh ihmu pah hithiat hi. Ci-in a zi in sawt ihmu sa a ava et leh ci na vot dik-dek ta a, Penglam kiangah hih i nau a si a ve leh, a bil khoih mah in avot dikdek hilo maw a ci hi..

Tua ciangin hong vui ta uhi. Khatvei khawsiatni khatin PuPeng gamlakah hong kuan khia-in khua vot mahmah a, vot salua-in a bil a khoih leh a votin na vot dikdek hi. Tuai ciangin “E hei hei, a hing hing ka kisak leh asi khat ka na ki hi mai mah a leh,” ci-in amah leh amah kivui dingin hanmual lam zuanin kintakin pai hi.

Hanmualah haan awng khat va mu zenzen a,tua han sungah lutin va lum leplap hi. Tua laitakin piteek khat a tate’ han veh dingin va pai zenzen a “Bawite aw bang na na ci ci uh hiam ?” A va cih leh aman “A damdam lah om ung ei, ,a sisi lah om ung ei” ci-in a na dawn leh tua piteek nu lau lua kisa veih teh liangin tai hi.

Penglam tangthu gen ding tampi omlai hi; a theite’n hehpihna tawh i simkhop ding in hong khak un!

Thu masa:

Minam khempeuh in Tangthu a neih ciat mah bangun, Zomi te’n zong tangthu tampi mah na nei hi. Tua hi a hih ih zo Tangthute I manthan sak khak ding dahna tawh hoih taka kep theih dingin hih laibu sungah a ki khum ahi hi.

Tangthu i cih mah bangin a khang akhangin a ki pia sawnsawn ahi a, tua ahih manin ih gen dan, I sut dan zong a ki bang lo tampi om kha thei mah ding ahi hi. Tua hi-in hihpa’ genna maan pen ding hi cih zong ki gen theilo hi. Bang hanghiam cih leh unau khat nangawn ih zakna a kibang ciatciat I gen kik dan a kibang lo tampi om thei ahih manin gen dan a tuamtuam a om thei mah ding hi, ci a ih pom theih ding thupi ding hi.

THANG HO LEH LIAN DO TE’ TANGTHU

Thangho leh Liandote unau neucik ahih lai-un apa un sihsanin tagah suak uhi. Apa uh omloh zawh unaute neucik hi mah leh uh a nu uh a mailam ding a ngaihtut ciangin a lungkhamin, a lungleng kawm hi ding hiam a a theihloh kalun pasal nei sim dingin a kithawithawi hi.

Ni khat a tate’ mitah vaiphulin kuangpi khat tawh khupin a tate a taisan hi. A nu a taimang lam a ni in a theih ciangin a innah va pai a, Thangho leh Liando a na kapkap uh hi. A kahna mun a zonzon hangin a ni in a mu zo kei hi. Thangho Liando koi-ah om nei vua ci-in zong kawkawi a, inn nuai-ah tuak leh inn tung tawh kibangin, inn tungah kah leh innnuai tawh kibangin a a zonzon hangin a mu zo kei hi.

A tawpna ciangin a ni in, Thangho leh Liando ka phawkna dingin hih kuangkum beek la dih ninge, ci-in kuangpi khat a hon leh kuangkum nuai-ah vutkhu vai khu-in a na om uh a, a ni-in a mit uh a nawizu pekin hoih takin a silsak hi. Tua ciangin a ui tal uh tawh a nu uh delh vingveng uh hi.

Lampi-ah Thangho in ”Nu aw nong na ngak in” ci-in a sap leh “Na uital leh na nau lamsak/lam khangah hong sawnpai inla, hong delh in” a nuh cih san zaw lai hi. Unaute’n a uital uh tawh delhdelhin; lampi-ah gim-le-tawlin dangtak gawp uhi. Liando tuidim dingin kuan a; himah leh a tuithawl dim theilo hi. Anu’n a umtaw uh ana vuhvang saksa ahi hi.

Anu un na ngak ding a a sap zel uh hangin hong delh mengmeng un cih leh taitai thuah hi. Thangho in “a nau tuitawi a om ngak den hi. A tawpna ciangin ni hong tumin, khua hong zing hi. Inn lam lah a ki bansam hong suakta uhi. Tua bangin agangte’ mimphual pawllakah hong giak uhi.

A agal vua anu uh gal te’n tuakin amat sawm uleh “Kei hong man kei unla, gala unaute va man un” ci-in ki hemkhia hi. Galte’n unaute giahna pawllak teipi a hong ban dawt uleh Liando’ kheme dawt kha a, aman na salua-in a u’ kiangah “U aw na lua, ka kap dia.? ” a cih leh a u’n “Bawi, kap ke’n la, cikcik ci in; tua hi leh zusa hong sa ding uh hi”a ci hi. Tua bangin hong cih tak ciangin, galte’n zusa om hi, ci-in pawllak hong hal uh a, a meikhu zui-in unaute taikhia-in a suaktak thei bilbel uh hi.

A taina lam vuah Vompi kua hawm khat tuak kha uh a, tua sungah hong bu uh hi. Vompi hong lut ciangin a mul in Liando nak sung sunkha hi ding hi ven, anak zia sa-in a heh thiai leh, vompi ki latin thakhatin leng khia a, a khang kenah kia-in a si hi.

Zing khuavakin unau te’n akhang vua vompi sisa hong mu ta uhi. Lungdam mahmah napin a semna ding tem neilo-in agangpi uh kiangah tem kawm dingin va pai uh hi. Thangho Liando in a vom mat uh a gen ciangin a gang in, “Thangho leh Liando in vompi man uh ei.. Khua zang aw sa pua dingin hong kuan vo” ci-in hong taangko hi.

Khua mite in a sa pua gai uh a, Thangho leh Liando in a gilpi guak bek tang kha uhi. Dahlua kisa’n kap kawmin lui-ah sil dingin apai uleh a sunga ging helhel khat za-in “Thangho in anau’ kiangah: “Bawi aw kap kap ken; a sungah a ging helhel khat om hi” ci-in a nau a khem hi. A gil hong khei ciangun singkung tung pan vasa khat in, Thangho Liando aw, khang deuhah, khang deuhah ci-in a gen hi… Tua bangin khei dingin kithawi le uh “Khang deuhah” ci’n na hilh zel hi. A khang lamah pai le uh khua mite in phawk kha lo ding cihna hih tuak hi. A tawpna ciangin a thuveina-ah hong khei uh leh, a gil sungah khipi tang vive a na om hi. A mauzong nuam lua kisa-in inn lamah hong ciah uh hi.

Thangho leh Liandote mi’ lo hung peuhin om a, a muh sunsun uh hawmin mimtang khat mu leh hawmin taang tang khat mu leh phal hawm uh hi. Lo na hong sep theih ciangun khaici ding nganwn neilo uh hi. A gaang in aktaang hungin a omlaitakin sailung tang tawh taang hual khawm uh a, tua teng khaici-in hong zang uh hi. Tagah mahmah uh hi mah ta leh amau tegeel unau pen mi hoih, ahih manun mi te’n zong ahih pih mahmah uh hi.

Nikhat, khua mui kuanin lonawl sawlbawk lakah bang hiam khat ui in nana a; ava et uleh piteek phinphian khat a na om hi.. Hehpih huai sa-in, nek ding nei kei mah ta leh uh, “I meilum beek awi sak ni,” ci-in innah a ciahpih uh hi. Anhuan ding neilo uh a, a lo kuan kalun api un an lim mahmah a na huansak thei zel hi. Nikhat, anhuan ding koipan a kaikhawm zel hiam cih theinuam uh ahih manin lo kuan ding kineihin innkunah a en sim uh hi.

Tua bangin a et sim u leh api uh anhuan dingin kithawi-in pialkhangah a din kawmin a nik a puan teng lawhpi sung khatah a kisingin mimtang taangtang hong kia khia latlat hi. Tua teng tawmin a huan hi. Annek huh ciangin Liando in a u” kiangah, “U aw, an ne ni ci-in sam a, Thangho in, “Mi su bal mi’ taw bal duh ke’ng,” ci-in a ne nuam kei hi. Tua ciangin a pi zong kisuangtakin, “Tute aw, tua bangin kei hong kih na hih uh leh, Hih i sum tawng vai lakah ka tum mang ding a, na cinat na lainat ciangun, AKTAL SIAKKAWI-IN hih ka tum mangna mun nong bia zel ding uh hi,” ci-in a sumtawngah mel nel hong kai-in tua lakah a pi uh a tum mang hi.

Api un taisan khit ciangin hong hau mahmah ta uh a, Tong leh lamin hong om ta uh hi. Pitek kuama don nop loh hong don hong kep ciangun amau a diing gualzawhna leh hauhna nak hong suak hi. Damdamin a hauhna uh mun khempeuhah hong thang a, ni khat ni ciangin a nu un na za kha ahih manin, a tate’ hauna en dingin Thanghote’ innah hong hawh hi.

A neu tung vua kipan a don nop loh a kep nop loh a, a taisan hi mah ta leh, Thangho leh Liando in hoihtakin na bawl veve uhi. A gante uh a innkim, innnuai vuah kual dimdem uh a, Zanin hong kisik ciangun inn kilingin a anu uh ihmu theilo hi. “KI SI SI KEI VE VUA…THANGHO LEH LIANDO’ KAWSAH DING HI LEL VE UH TEH” peuh ci-in gante a hamsiat hi.

Thangho leh Liando in tua bang anu’ hamsiatna a zak uh ciangin zing khua hong ciangin “Nu, tuzan bang gen na hia?” ci a a dot uleh anu’n “Thangho leh Liandote’ sawmsial aw, hong sing ta luapluap uh teh, hong khim ta diai uh teh a ci hi veng aw,” ci-in dawng hi. Pasal dang neisa ahih manin a om den ding lah hilo a inn lah a ciah kik hong kul hi.

Apai ding zingsang ciangin inn kimvel a akbu bah teng, aktui akhon uh a vial khat a tun ma-un, a nu’ seeng hong dim hi. Unaute’n a nu’ kiangah khuamual a tun ciang nunghei lo dingin a vaikhak uhi. Ahi zongin anu uh kidek zolo-in khuamual a tun ciangin nunghei a, atate innkiim a puanpi, puandum, puansan ki pho khia phengphang leh agan khakkhiahte uh taina leivui kitung biakbuakte hong galmuh ciangin atate hauhsakna thupi sa-in a lung aleng gawp hi. Inn hong tun kik ciangin a taangzom vuah khakham vei-in a pukin si kici hi.

Thangho leh Liando in zi hong nei ta uh a, Thangho’ zi min in Hantong hi a, Liando’ zi min in Neihtong ahi hi. Ni khat ni ciangin a Pute uh veh dingin gun gal lamah hong zinna vuah, a kuan lamun Guntui tamlo hi mah ta leh, a ciah lam uh ciangin guntui na khangin a kan uh leh Thangho in a zi alet khahsuahin tui in Thangho’ zi tai-in a si hi. Tua tawh kizui-in Thangho in hih bangin la na phuak hi.

Ka kuan lamin pal sialsial tang, Ka ciah lamin Guitui a lian e,

Ka thaitong aw na pam lua hi e, Thai aw, tho aw ningzu lup aw,

I sum tual a lentual kawl va lam bange,” a ci hi.

Mi’ pawl khat genna-ah Liando upa zaw hi a cih uh hangin a taktakin Thangho mah upa zaw hi. Hih i pu Thanghote’ Tangthu tulai mite’ ading zong kisam mahmah ahih manin a theih huai leh a ciapteh huai Tangthu khat ahi hi. A ki-itna uh, a nunnemna uh, a mihehpihsiamna u leh a ki niamkhiatnate un, i Kristian nuntakna tawh kisai-in etteh tak lua hi. Tu-in amau mel mu thei nawn kei mah le hang a kimu thei lai khat om a, tua in gamlak a Thangho-Liando kici vasa zem hoih mahmah nih kithuah helhel den, asan zaw pen Thangho, a engpak pen Liando kici i muh theih ahi hi. A vasa bel khankha, baibek cia khawng khat ahi hi. A lamdanna bel vasa beng peuh in tuate man cih ki thei ngeilo hi. Tua ahih manin a sih zawh nangawnun KAMPHA lai uh hi, ci-in ki gen hi.

Thangho leh liandote unau pen Cimnuai-ah suak uh a, Geeltui-ah khangkhia uhi. Geeltui pen gal in simin a ki siat ciangin Dimpi gam, Tuikawi-ah galtai uhi. Thangho zi min Hantong hi a ta neilo-in si hi. Thangho zong a sih ciangin Dimpi gamah kivui hi. Tuikawi tawh ki gamla lo Cingkual lo a ki khawh lai-in Thangho’ khi kimu hi. Dimlote haliam to khat in Taaklam mualah Thangho’ teipi mu a; Thangho’ lutang zong Dimpi hanken sungah sengbeem cia pha-in tuni dong kem uh cih thu zong om hi.

Liando in zong zi nei a; amin Neihtong ahi hi. Lailen khua te’n a sialte a deihgawh manun Liando that uhi. Naulak te’n a lutang la-in Dimpi a Thangho’ hanah koih uh a, a gamh zong a taakdo (inka zawlpi) dongin tom uh hi.

~Thulakna Tualchin Neihsial laibu: Guite kual a Luutna